Σκέψη του Perec / Ταξινόμηση των πάντων / 19 χρόνια και 9 μήνες από τον θάνατό του

O Georges Perec είναι μια σχετικά πρόσφατη ανακάλυψή μου και έχει εξελιχθεί σε έναν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς της τελευταίας περιόδου... Έτσι είχα ξεκινήσει να γράφω αυτό το κείμενο το 2010 και για κάποιο λόγο ποτέ δεν το τελείωσα μέχρι τώρα, 11 χρόνια μετά. Έλεγα λοιπόν… Ξεκίνησα το πρώτο (για μένα) βιβλίο του κάνοντας διακοπές στη Μυτιλήνη το καλοκαίρι του 2009 με παρέα καλών φίλων. Ποιο παπάκι με νικέλινο τιμόνι στο προαύλιο; Από μόνος του ο τίτλος είναι αρκετός για να θέλει κανείς να διαβάσει αυτό το εξαιρετικό βιβλίο. Παρ’ όλα αυτά, η φίλη Ελίζα είχε αντίρρηση (και δίκιο είχε) ως προς τη ελληνική μετάφραση του γαλλικού τίτλου σχετικά με το “velo” και το «παπάκι» αλλά αυτά είναι λεπτομέρειες και γενικώς θεωρώ πως και η Λίζυ Τσιριμώκου και κυρίως ο Αχιλλέας Κυριακίδης έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά στην περίπτωση του Perec.

Λίγα λόγια για τον Georges: 

Συμπαθέστατος δεν φαίνεται; Είναι που προσωπικά μου αρέσουν και τα τριχωτά πρόσωπα αλλά όπως και να το κάνουμε φαίνεται πολύ γλυκός και προσηνής! Δεν ήταν μόνο συγγραφέας, έγραφε έργα για το ραδιόφωνο αλλά και σκηνοθετούσε ταινίες ενώ το καλύτερο που έχω να πω είναι ότι από το 1976 και μετά (δηλαδή όχι και πάρα πολύ μια και πέθανε το 1982) έφτιαχνε τα σταυρόλεξα για το εβδομαδιαίο περιοδικό Le Point κάτι παρόμοιο με το αμερικάνικο Newsweek!

Γεννήθηκε στις 7 Μαρτίου του 1936 και πέθανε μόλις 45 ετών ο άμοιρος. Ξεκίνησε τη ζωή του στο Παρίσι, παιδί πολωνοεβραίων που είχαν εξαιρετικά κακή μοίρα, θάνατος στο μέτωπο για τον πατέρα και στο Άουσβιτς για τη μητέρα και έτσι ο Georges μεγάλωσε με τους θείους του. Πέρασε από τη Σορβόννη σπουδάζοντας, έκανε το χρέος του στην πατρίδα πηγαίνοντας στο στρατό, παντρεύτηκε την αγαπημένη του Paulette Petras, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει σε ηλικία 25 ετών και τελικά πέθανε πρεσβύωπας και με καρκίνο στον πνεύμονα στα 45.

Όσον αφορά αυτό καθαυτό τον τρόπο γραφής του, είναι γεμάτος λογοπαίγνια και άρα άμεσα αναγνωρίσιμος. Μέγας ουλιπογράφος, σημαντικό μέλος αυτής της γαλλόφωνης κυρίως ομάδας λογοτεχνών και μαθηματικών που πειραματιζόταν στη λογοτεχνία. Ένα από τα παιχνίδια του ήταν αυτό του constrained writing - τεχνική γραφής όπου ο συγγραφέας πρέπει να υποτάσσεται σε συγκεκριμένους κανόνες. Το έργο του La disparition είναι ένα λειπόγραμμα (ή λιπόγραμμα) αφού μέσα σε 300 σελίδες δεν υπάρχει ούτε μία φορά το γράμμα e, πράγμα που φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο στη γαλλική γλώσσα. Σε άλλο βιβλίο του το e είναι το μόνο φωνήεν που χρησιμοποιείται –  λογικό που αυτά δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.

Το τελευταίο μου ανάγνωσμα και η αφορμή για να ολοκληρώσω αυτό το μίνι αφιέρωμα είναι το Σκέψη/Ταξινόμηση, μία συλλογή αυτοβιογραφικών δοκιμίων με λίστες, λίστες, λίστες! Όλοι τις κάνουμε. Για να πάμε στο σούπερ μάρκετ, να πάρουμε μια απόφαση ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά, λίστα με βιβλία μέχρι και λίστα με λίστες. Άσε που εκτός απ’ το να τις φτιάχνουμε χρησιμοποιούμε και έτοιμες καθημερινά όπως τον τηλεφωνικό κατάλογο ή το λεξικό. Όλη αυτή η λεπτομερής καταγραφή και περιγραφή των πάντων ενώ φαντάζει βαρετή τελικά δεν είναι συνήθως. Ίσως γιατί ο τρόπος του Perec είναι απλός και άμεσος, και φυσικά γεμάτος χιούμορ. Μικρά κείμενα ευχάριστα και χαριτωμένα με τις άπειρες λίστες να φέρνουν για τον Perec μια ισορροπία στην άστατη και συγχυσμένη παιδική του ηλικία. L’ ordre dans le desordre που έλεγε κι η γιαγιά μου.

Ο ίδιος λέει ότι όλα τα βιβλία του είναι διαφορετικά και θέλει να γράψει όλα τα είδη που είναι δυνατόν να γραφτούν. Αν σκεφτούμε πόσο νέος πέθανε καλά τα πήγε παρ' όλο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ποτέ το παζλ της λογοτεχνίας – εξ ου και το εξώφυλλο του βιβλίου. Περιγράφει την τετράχρονη εμπειρία του (ψυχ)ανάλυσης με πολλές σημαντικές και ασήμαντες φαινομενικά λεπτομέρειες που τελικά συνθέτουν ένα εκπληκτικό κείμενο όπου νιώθω ότι ξεγυμνώθηκε ο Georges μπροστά μου και έγινε φίλος μου. Στη συνέχεια ακολουθούν δύο κεφάλαια που η αλήθεια είναι πως μου φάνηκαν τα πιο βαρετά, το ένα με τη σχολική ύλη της Ιστορίας που εντάξει ειρωνεύεται ίσως τη στείρα αποστήθιση αλλά τα έχουμε ζήσει κι εμείς αυτά, γιατί να πρέπει να τα αναβιώσουμε; Στο δεύτερο καταγράφει 81 συνταγές μαγειρικής όλες παραλλαγές τριών ή τεσσάρων βασικών. Ε, μετά τη δέκατη κουράστηκα.

Το επόμενο -και αγαπημένο μου- αφορά το θέμα της ανάγνωσης και μόνο: «την πρόσληψη του κειμένου από τον αναγνώστη». Ξεκινά από όλα όσα αφορούν το σώμα: πώς λειτουργούν τα μάτια μας ως βασικό όργανο πρόσληψης, τι κάνουν τα χείλη και το στόμα που εγώ σε δυσνόητα κείμενα ακόμα σιγοψιθυρίζω τι διαβάζω κι ας είναι κάπως αγοραίο, όπως λέει. Μετά είναι τα χέρια που έχουν καταδικαστεί μόνο στο να γυρίζουν τις σελίδες ενώ παλιά… ένας μικρός ύμνος στο χαρτοκόπτη, αλλά το θέμα των ξακρισμένων σελίδων, όπως θα θυμάστε (ή μήπως όχι;), το έχουμε αναλύσει εγώ κι ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος σε παλιότερη ανάρτηση. Τέλος, η στάση του σώματος όταν διαβάζουμε - έχω αλλάξει ήδη τρεις. Πολύ ωραία τα λέει σ’ αυτό το κεφάλαιο, χίλια μπράβο τού δίνω. Το πότε διαβάζουμε και πού (παντού) ενθαρρύνοντας τον αναγνώστη του να αφήσει την ανάγνωση να παρεισφρέει στις σχισμές της ενήλικης ζωής μας.

Στο έργο του ο Georges συνομιλεί συχνά με τους άλλους ουλιπογράφους είτε υπόδηλα είτε εντελώς φανερά αναφέροντας τον Καλβίνο και τον Queneau συχνά πυκνά στα κείμενά του. Δυστυχώς δεν έχω διαβάσει τους άλλους και δεν ξέρω αν κάνουν το ίδιο. Άρα στη λίστα μου με τα βιβλία προς ανάγνωση πρέπει να προσθέσω και κάποια έργα των άλλων δύο. Μα τι κούραση αυτή η καταγραφή, η κατηγοριοποίηση, η απογραφή των πάντων μα και τι ηδονή στη θέα τους!   

 

          Βιβλία του Georges Perec που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά

• Τα πράγματα – Μια ιστορία της δεκαετίας του ’60 (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Δέσποινα Ψάλλη – το πρώτο του)
• Το υποσύνηθες (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Δημήτρης Ζορμπαλάς)
• Ζωή: Οδηγίες Χρήσεως (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης)
• Ιδιωτική Πινακοθήκη: η ιστορία ενός πίνακα (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης – εξαιρετικά βαρετό κατά τη γνώμη μου)
• Γ. Γ.: Μια περιπέτεια της δεκαετίας του ’60 (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Τερέζα Βεκιαρέλλη
• Ταξίδι στο χειμώνα (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Ιωάννα Κυριακοπούλου)
• Γεννήθηκα (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Ιωάννα Κυριακοπούλου)
• Η αύξηση (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης – πολύ καλό!)
• Ποιο παπάκι με νικέλινο τιμόνι στο προαύλιο (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης – εξαιρετικό!)
• Χορείες χώρων (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης
• Cantatrix sopranica L. και άλλα επιστημονικά συγγράματα (εκδ. Χατζηνικολή, μτφρ: Μπερναντέτ Ντελαέ-Μαζαράκη, Μίρκα Σκάρα
• Σκέψη / ταξινόμηση (εκδ. Άγρα, μτφρ: Λίζυ Τσιριμώκου)
• Η τέχνη και ο τρόπος να προσεγγίσεις τον προϊστάμενο της υπηρεσίας σου για να του ζητήσεις αύξηση (εκδ. Καστανιώτης, μτφρ: Τούλα Τόλια – δηλαδή δεν είναι το ίδιο με την Αύξηση που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Ύψιλον παραπάνω;)
• Έλις Άιλαντ (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης
• Ένας άνθρωπος που κοιμάται (εκδ. Ύψιλον, μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης)

50 αποχρώσεις βιβλιοφιλίας από τον Daniel Gray

Το Scribbles in the Margins είναι ένα πολύ ελκυστικό αισθητικά βιβλίο, με ωραίο χαρτί και σε βολικό μικρό σχήμα. Είναι από τα βιβλία που είναι δίπλα στο ταμείο και τα αγοράζεις επειδή περιμένεις στην ουρά και βαρέθηκες και αρχίζεις να ξεφυλλίζεις ό,τι σου βάλουν εκεί μπροστά και μια και το συγκεκριμένο είναι και χαριτωμένο και μιλάει και για βιβλία και νόμιζες ότι θα είναι και φτηνό, ε, αδύνατο να αντισταθείς.  

Ξεκινάει με το θέμα των αφιερώσεων σε χρησιμοποιημένα βιβλία. Πράγματι υπάρχει μία συγκίνηση όταν διαβάζεις αφιερώσεις και αναπόφευκτα αναρωτιέσαι τι έγινε, αν κράτησε ο έρωτας, αν διαβάστηκε το βιβλίο από τον παραλήπτη και πώς και γιατί κατέληξε σε μαγαζί με μεταχειρισμένα. Εκεί, λοιπόν, που ο κουτσομπόλης αναγνώστης γύρευε μια ιστορία γραμμένη από το συγγραφέα, βρίσκει δωράκι και μια δεύτερη. Οι αφιερώσεις των ίδιων των συγγραφέων από την άλλη, δεν είναι τόσο ενδιαφέρουσες, απλώς συνήθως επιβεβαιώνουν την υποψία ότι κι αυτοί έχουν γονείς, παιδιά, φίλους.

Περιγράφει το πώς άλλαξαν οι συνήθειες του τι θα δείξει κανείς στο σαλόνι του σπιτιού του και πως παλιότερα οι πορσελάνες και η τηλεόραση ήταν οι πρωταγωνιστές ενώ τώρα η βιβλιοθήκη του σαλονιού σου δείχνει το ποιος είσαι ή είναι τρόπος να προβληθείς και να κοκορευτείς. Πάντως, λέει, ως επισκέπτης μπορείς εύκολα από τη βιβλιοθήκη του άλλου να αποφασίσεις αν θα γίνετε φίλοι, εραστές ή αν χάνεις το χρόνο σου. Βγαίνει πάλι λίγο ο σνομπισμός που έχω παρατηρήσει και σε άλλα τέτοιου τύπου βιβλία. Παρ’ όλα αυτά, ομολογώ πως κι εγώ θα χαζέψω τις βιβλιοθήκες φίλων και γνωστών αλλά ελπίζω ότι δεν θα κρίνω το μέλλον της σχέσης μας τόσο απλοϊκά κι απόλυτα.

Ακολουθούν αγαπημένα αλλά και αδιάφορα θέματα, αφού κάπως πρέπει να φτάσει κι ο κ. Gray τα πενήντα! Οι σελιδοδείκτες, η ανάγνωση στο κρεβάτι στο τέλος της μέρας, η χαρά της δημοτικής βιβλιοθήκης ή του μεγάλου βιβλιοπωλείου. Το να διαβάζεις σε καφέ, μπαρ, παμπ, ουρά στο ΚΕΠ (δεν το λέει ακριβώς έτσι), στο μετρό. Η συγκίνηση της ανακάλυψης ενός καινούργιου αγαπημένου συγγραφέα. Το βιβλίο που βρίσκεις τυχαία στο ξενοδοχείο των διακοπών ή ο μεγάλος προβληματισμός για το διακοποβιβλίο που θα πακετάρεις. Επίσης, η ιδέα του φλερτ με ένα καινούργιο βιβλίο όπου το εξώφυλλο είναι η πρώτη ματιά και αν αυτό πάει καλά πάμε στο οπισθόφυλλο που είναι η πρώτη κουβεντούλα.

Αναφέρεται στην εντύπωση που δίνουμε στους άλλους ανάλογα με το βιβλίο που διαβάζουμε αλλά και στην κρυφή ματιά που ρίχνουμε να δούμε τι βιβλίο διαβάζει ο διπλανός μας. Η αλήθεια είναι πως αν κάποιος διαβάζει τον Οδυσσέα του Joyce μπροστά μου, ένα θαυμασμό θα τον νιώσω κι εγώ, αλλά ποιος ξέρει αν εκείνος υποφέρει εκεί που εγώ τον ζηλεύω σιωπηλά. Επίσης είναι και αφορμή γνωριμίας ή καμακιού ο σχολιασμός του βιβλίου του απέναντι στο μετρό. 

Μιλάει για τους τυχαίους λεκέδες που αφήνουμε σε βιβλία και τις αναμνήσεις που αυτοί δημιουργούν σαν σελίδες προσωπικού ημερολογίου. Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη της μαμάς μου και στους δυο τρεις λεκέδες, μάλλον από κάποιο φαγητό, στάθηκα παραπάνω και πρόσθεσα και κάνα δυο δικούς μου από δάκρυα φτιαγμένους. Τώρα που το σκέφτομαι, διόλου απίθανο οι λεκέδες να προέρχονταν από κάποιον άλλον αναγνώστη, αλλά αυτό καμία σημασία δεν έχει.

Περιγράφει σαν γλυκιά ανάμνηση τη μυρωδιά που έχουν μικρά, κρυμμένα παλαιοβιβλιοπωλεία (καμιά φορά αυτή είναι ανυπόφορη), ή τον ευγενή βιβλιοπώλη που δεν σε ενοχλεί παρά μόνο αν τον ρωτήσεις κάτι (πολύ συχνά μου έχει τύχει να είναι αντιπαθητικός μισάνθρωπος που πράγματι δεν σε ενοχλεί αρκεί να φύγεις γρήγορα). Μία ρομαντική παρουσίαση της ανοργανωσιάς αυτών των μαγαζιών και της essence της μούχλας αυτών και των βιβλίων. Όλοι μας έχουμε σνιφάρει ένα βιβλίο εδώ κι εκεί αλλά όχι κι έτσι. Ναι, το βιβλίο αγγίζει πολλές αισθήσεις αλλά με κάποιο μέτρο.

Το βιβλίο που σε κάνει να κλαις ή να γελάς ή το αριστούργημα που ποτέ δεν διάβασες και προσποιείσαι ή το αριστούργημα που διάβασες αλλά ανάθεμα κι αν κατάλαβες τι έλεγε και πάλι προσποιείσαι. Ή το βιβλίο με το οποίο όλοι έχουν ξετρελαθεί αλλά εσύ το βρίσκεις κακό και δεν φοβάσαι να το πεις σε όποια παρέα σταθείς γιατί είσαι σίγουρη πως έχεις δίκιο. Παρόμοια κατηγορία και το βιβλίο που συστήνεις σε φίλο ή του το παίρνεις δώρο και η αμήχανη στιγμή που τα γούστα σας δεν συμφωνούν.  

Περιγράφει την αγωνία του αναγνώστη που περιμένει να βγει το επόμενο βιβλίο μιας σειράς ή απλώς το επόμενο του αγαπημένου του συγγραφέα. Θα ξεχάσω εγώ την ανυπομονησία που είχα για κάθε βιβλίο του Χάρι Πότερ; Εκεί κάπου τέλη Αυγούστου αρχές Σεπτέμβρη έτοιμη ήμουν κι εγώ να πάω να περιμένω τα μεσάνυχτα έξω από το βιβλιοπωλείο μαζί με τόσους άλλους φαν.   

Πολύ καλό για δωράκι σε κάποιον που ξέρουμε ότι διαβάζει πολύ. Ευχάριστο, γρήγορο, εύκολο. Αλλά! Πιάνει πολλά θέματα πολύ γενικά και επιφανειακά και τους δίνει την ίδια έκταση με άλλα που δεν χρειάζονταν τόση. Επίσης εννοείται πως με τα περισσότερα θέματα έχουν ασχοληθεί και πολλά άλλα βιβλία (βλ. το θέμα των δύο αντιτύπων σε περίπτωση συγκατοίκησης μας είχε απασχολήσει στο κείμενο για το Ex Libris) και εννοείται ότι έχει το πρόβλημα που έχουν όλα τα βιβλία αυτού του είδους, κάποιον ελιτισμό και μία αυθαίρετη υπόθεση πως όλοι έχουν χρήματα να αγοράζουν συνεχώς βιβλία. Η θέση του είναι όντως κοντά στο ταμείο προς την έξοδο μαζί με άλλα τέτοιου τύπου βιβλία όπως 50 τρόποι να διακοσμήσεις το μπάνιο σου ή 20 γρήγορες λύσεις για τους πιο επίμονους λεκέδες. Εντάξει, ίσως το παράκανα αλλά πέρα από το όμορφο εξώφυλλο, και μερικά εξυπνογραμμένα κείμενα, δεν αξίζει πολλά. Μήπως όλα αυτά που θέλει να μας πει τα λέει καλύτερα το I will judge you by your bookshelf; (spoiler για επόμενο κείμενο που έρχεται!)